Một lần, tôi vào phòng vệ
sinh trong một trung tâm thương mại ở Bangkok. Tôi nhìn trước cửa thấy
hình đàn ông và một chữ “Man” (Nam) to tướng. Nhưng mới bước qua khỏi
cánh cửa chính, tôi giật thót người khi thấy một phụ nữ khoảng 40-50
tuổi đang lom khom quét dọn trên sàn nhà. Nhìn chung quanh, bốn hay năm
người đàn ông đứng quay lưng lại…tè. Người tè thì cứ tè; người quét dọn
thì cứ quét dọn. Thật tự nhiên.
Cảnh ấy, về sau, tôi thấy
đi thấy lại nhiều lần. Các nữ công nhân hết sức thoải mái bước vào phòng
vệ sinh nam quét dọn, lau chùi. Ai tiểu tiện hay đại tiện cũng mặc, họ
cứ cắm cúi làm việc của họ. Cả họ lẫn những người đàn ông chung quanh
hình như cũng đều thấy đó là chuyện bình thường. Không ai ngượng ngùng
hay khó chịu cả.
Tôi nhớ đến các phòng vệ
sinh ở Hàn Quốc. Nói chung, so với phần lớn các nước Á châu khác, phòng
vệ sinh ở Hàn Quốc hiện đại và sạch sẽ hơn hẳn. Có lẽ hiện đại và sạch
sẽ hơn ở Úc. Tuy nhiên, hầu hết các nhà vệ sinh ở Hàn Quốc, từ trong
khách sạn đến các đại học và các khu vực công cộng đều có một đặc điểm
giống nhau: chỉ có một lớp cửa chính (không kể cửa phòng nhỏ nơi có bồn
cầu).
Ở Tây phương, các nhà vệ
sinh thường có hai lớp cửa chính: Bước qua cánh cửa thứ nhất, hoặc người
ta sẽ gặp khu rửa tay hoặc một bức tường chắn ngang. Người ta phải qua
khỏi cái ngách sau bức tường chắn ngang hoặc đẩy thêm cánh cửa khác mới
đến khu vực làm vệ sinh. Cách kiến trúc như vậy có hai mục đích: một,
người đứng ngoài không thể nhìn thấy người ở trong phòng vệ sinh; và
hai, người mới làm vệ sinh xong, có đủ thì giờ riêng tư để lấy lại tư
thế tự tin khi bước ra bên ngoài.
Ở Hàn Quốc thì khác. Tất
cả chỉ có một lớp cửa. Mở cánh cửa ấy là thấy ngay dãy bồn tiểu ở khu
vực dành cho nam giới. Mà ở những nơi đông người, có lẽ để cho tiện,
người ta rất ít khi khép cánh cửa chính ấy. Cứ để mở thông thống. Bước
dọc theo hành lang trước nhà vệ sinh nam, liếc mắt vào, người ta sẽ thấy
ngay cảnh một số người đang quay lưng lại đứng tè vào bồn. Mà có vẻ như
người ta cũng rất tự nhiên khi đứng tè như thế. Lúc đầu, trong một
phòng vệ sinh ở tiệm ăn, tôi rất ngạc nhiên khi thấy cảnh ấy. Nhưng lại
nghĩ: đó là tiệm ăn. Mấy ngày sau, làm việc ở một trường đại học, tôi
cũng lại thấy cảnh ấy. Sau, đi đâu cũng thấy. Cũng cảnh những khu vực vệ
sinh chỉ có một lớp cửa và
cửa thì lúc nào cũng mở toang hoang như thế.
Ở Trung Quốc, trừ trong
phi trường và khách sạn hạng sang, hầu hết các toilet công cộng đều là
xí xổm, tức loại hố xí chỉ có bệ chứ không có bồn, theo kiểu các hố xí
cổ điển ở Việt Nam trước đây. Ngồi trên hố xí ấy, chúng ta phải ngồi
chồm hổm. Điều lạ là ngay ở những nhà hàng thuộc loại sang trọng, người
ta cũng xây những kiểu hố xí như vậy. Tuy nhiên, điều đặc biệt là ở các
phòng vệ sinh kiểu như thế nhiều khi không hề có giấy! Ngày đầu tiên ở
Bắc Kinh, khi ghé lại tham quan một khu di tích lịch sử, mấy người phụ
nữ trong tour du lịch của tôi vào nhà vệ sinh. Mấy phút sau, họ nháo
nhác chạy ra, hỏi: Ai có khăn giấy (tissues) không? Cả bọn lục trong túi
quần túi áo, có bao nhiêu khăn giấy đều giao
hết cho họ. Sau đó, từ nhà vệ sinh ra, họ cho biết: trong đó không có
giấy!
Hiện tượng không có giấy
trong các nhà vệ sinh công cộng ở Trung Quốc có vẻ khá phổ biến. Hỏi
người hướng dẫn tour du lịch thì được giải thích: để bao nhiêu giấy mất
trộm bấy nhiêu nên người ta hoặc là không cung cấp giấy hoặc là để đâu
đó ở phòng ngoài, có nhân viên canh gác.
Nhưng nói chung các phòng
vệ sinh công cộng ở Trung Quốc, ít nhất ở các nơi tôi đã đi qua, từ Bắc
Kinh đến Vô Tích, Tô Châu, Hàng Châu và Thượng Hải, đều khá sạch. Lúc
nào cũng có người quét dọn. Có lẽ nhờ dân số nhiều, lực lượng lao động
đông, nhất là lao động đơn giản với mức lương rẻ nên ở Trung Quốc nơi
nào cũng thấy người quét dọn. Trước khách sạn và các trung tâm thương
mại lớn cũng như trên các đường phố chính, lúc nào cũng có những nhân
viên vệ sinh canh trực. Du khách mới ném một tàn thuốc xuống lề đường,
vài phút sau đã thấy có người đến gắp mẩu tàn thuốc ấy. Các gạt tàn
thuốc công cộng cũng có người đến dọn dẹp liên tục. Thường, đó là cái
chậu được đổ đầy cát để dọc
theo bờ tường. Người hút thuốc sẽ dụi mẩu tàn thuốc xuống cát cho tắt
lửa. Nhân viên vệ sinh đến nhặt các mẩu tàn ấy và cào cát lại phẳng phiu
như cũ. Khi đi vào trung tâm thương mại ở Thượng Hải, tôi thấy có một
nhân viên thường trực trong phòng vệ sinh nam. Anh cần mẫn đến độ cứ
đứng ngay sau lưng khách khi họ rửa tay, thấy nước văng lên bàn, anh lại
chùi ngay tức khắc. Khách tè văng xuống sàn nhà, anh cũng lại cầm giẻ
lau. Buổi trưa, mới đến, tôi thấy anh ở đó. Buổi chiều, trước khi về,
tôi ghé vào nhà vệ sinh lần nữa, cũng lại thấy anh đứng đó và làm những
động tác tương tự.
Điều đáng nói là cách kiến
trúc nhà vệ sinh ở Trung Quốc phần lớn cũng giống ở Hàn Quốc: chỉ có
một lớp cửa. Tệ hơn Hàn Quốc, có khi người ta còn thường đặt khu vực rửa
tay của nam và nữ chung. Ví dụ, bước vào cửa chính, chúng ta sẽ gặp
ngay các bồn nước rửa tay cho cả nam và nữ, rẽ sang tay mặt là phòng vệ
sinh nam; tay trái là phòng vệ sinh nữ. Từ phòng rửa tay vào hai dãy
phòng vệ sinh cả nam lẫn nữa ở hai bên đều không có cửa. Bên phụ nữ, ít
nhất người ta cũng có các phòng nhỏ tương đối riêng tư. Bên nam giới,
trừ khi đại tiện, người ta mới vào các phòng nhỏ ấy; còn tiểu tiện thì
cứ đứng quay mặt vào tường tè vào các bồn sứ dọc bờ tường. Đứng ở phòng
rửa tay, người ta sẽ thấy rõ mồn
một. Với người Trung Quốc, nhìn thế thấy quen. Nhưng tôi và bạn bè thì
cứ ngường ngượng.
